Φιλοσοφία προγραμμάτων
Η εξάρτηση από ουσίες αποτελεί φαινόμενο βιοψυχοκοινωνικό, πολυδιάστατο και πολυπαραγοντικό (Λιάπας, 1992). Η εξάπλωση του φαίνεται να σχετίζεται έντονα με το σύγχρονο αναπτυξιακό μοντέλο και τους όρους που θέτει στην καθημερινότητα του ατόμου, καθώς για πολλούς αιώνες η συνύπαρξη ανθρώπου και ουσιών δεν είχε οδηγήσει στη σημερινή ανεξέλεγκτη κατάσταση του φαινομένου (Ζαφειρίδης, 2009). Η εξάρτηση αποτελεί σύμφωνα με τον Olivenstein συνάντηση ανάμεσα σε μία ουσία και μία προσωπικότητα σε μία δεδομένη κοινωνικο-πολιτισμική στιγμή. Σύμφωνα με το Γ. Βασιλείου, ιδρυτή του Αθηναϊκού Κέντρου Μελέτης του Ανθρώπου, η εξάρτηση από τα ναρκωτικά μαζί με άλλες εξαρτήσεις είναι μια δευτερογενής εξάρτηση. Η πρωταρχική, συνέπεια της οποίας είναι οι δευτερογενής, είναι η εξάρτηση από μια ζωή χωρίς νόημα. Η εξάρτηση λοιπόν δεν είναι μία «ασθένεια» με τη στενή, ιατρικο-βιολογική έννοια του όρου, αντιθέτως πρόκειται για ένα σύνθετο, πολυπαραγοντικό κοινωνικό φαινόμενο που εκδηλώνεται σε προσωπικό και διαπροσωπικό επίπεδο. Είναι το σύμπτωμα μιας κοινωνίας που αδιαφορεί για τις αιώνιες βασικές, καθημερινές, απλές ανάγκες του ανθρώπου για επιβίωση, σωματική, πνευματική και ψυχολογική ανάπτυξη.
Η πρόληψη των εξαρτήσεων είναι ένα σύνολο ενεργειών, μια συνεχής παιδαγωγική διαδικασία που έχει ως στόχο τη φυσική, ψυχική και κοινωνική ευεξία του ατόμου και διασφαλίζει το ευ ζην.
Διαχρονικά οι στόχοι της πρόληψης συνδέονται με την αντιμετώπιση των παραγόντων που κάνουν ευάλωτο το άτομο και με την ενίσχυση των παραγόντων που το ενδυναμώνουν ή το προστατεύουν, με απώτερο σκοπό την αποφυγή ή την αναβολή της έναρξης της χρήσης ουσιών και της εμφάνισης της εξάρτησης.
Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων οι παρεμβάσεις πρόληψης αποσκοπούν όχι μόνο στην αύξηση των γνώσεων αλλά και στην ενδυνάμωση, την υποστήριξη και την εκπαίδευση των ατόμων ώστε να υιοθετήσουν μία θετική στάση ζωής και να αναπτύξουν δεξιότητες που συνδέονται με την πρόληψη.
Παράλληλα με την εκπαίδευση του ατόμου οι παρεμβάσεις πρόληψης στοχεύουν στην αλλαγή ή βελτίωση εκείνων των περιβαλλοντικών συνθηκών (πολιτισμικών, κοινωνικών, κλπ) που συνδέονται με τους αιτιολογικούς παράγοντες της εξάρτησης. Ειδικότερα στόχος της πρόληψης είναι η ενδυνάμωση παιδιών, γονέων και εκπαιδευτικών ώστε να μπορούν να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της ζωής δημιουργώντας και ενισχύοντας συνθήκες που προάγουν υγιείς συμπεριφορές.
Η ανάπτυξη λειτουργικών σχέσεων και δεσμών στην κοινότητα είναι κομβικής σημασίας για την πρόληψη των εξαρτήσεων. Μόνο μέσα από τη δημιουργία δεσμών και λειτουργικών σχέσεων μπορούν να επιτευχθούν εκείνες οι προσωπικές και κοινωνικές αλλαγές που θα αμβλύνουν την ατομική και κοινωνική δυσφορία και κατ’ επέκταση την παθολογία που οδηγεί στις εξαρτήσεις. Μόνο μέσα σε ασφαλείς δεσμούς είτε στην οικογένεια, είτε στο σχολείο είτε σε οποιονδήποτε χώρο κοινωνικής συνοχής και αλληλεγγύης, μπορεί ο άνθρωπος να συγκροτήσει την προσωπικότητά του, να δώσει νόημα στη ζωή του και να ενδιαφέρεται για το ατομικό και κοινωνικό καλό.